Medeni usul hukukumuzda kural olan taraflarca getirilme ilkesidir[1]. Ancak tarafların dava konusu üzerinde serbestçe tasarruf edemediği ve kamu düzenini ilgilendiren davalarda hakim de taraflarla birlikte delillerin mahkemeye getirilmesi hususunda görevli ve yetkili kılınmıştır[2].
5510 sayılı Sosyal sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun m. 92/1 hükmü “Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur. Bu Kanunda yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümler geçersizdir.” şeklinde bir yasal düzenleme içermektedir.
Sosyal güvenlik hakkının niteliği gereği hizmet tespit davalarında hakimin re’sen araştırma yapması gerekmektedir[3]. Yargıtay hizmet tespit davasına ilişkin olarak tesis ettiği kararların çoğunda bu davaların kamu düzenine ilişkin olduğunu ve hakimin re’sen araştırma yapması gerektiğini vurgulamaktadır[4]. Bununla birlikte hakimin re’sen araştırma yapmasının bir diğer nedeni de gerçeğe aykırı sigortalılık süresinin edinilmesinin önüne geçilmesini sağlamaktır.
Nitekim Yargıtay bir kararında “Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanların hizmetlerin tespitine ilişkin davalar, kamu düzenine ilişkindir. Bu nedenle özel bir duyarlılıkla ve özenle yürütülmesi zorunludur. Bu çerçevede hak kayıplarının ve gerçeğe aykırı sigortalılık süresi edinme durumlarının önlenmesi, temel insan haklarından olan sosyal güvenlik hakkının korunabilmesi için, bu tür davalarda tarafların gösterdiği kanıtlarla yetinilmeyerek, gerekli araştırmaların re’sen yapılması ve kanıtların toplanması gerektiği göz önünde bulundurulmalıdır.”[5] şeklinde hüküm tesis etmiştir.
Hizmet tespit davalarında hakimin re’sen toplaması gereken deliller arasında işyeri kayıtları, ücret bordroları, müfettiş raporları bulunmaktadır[6]. Bununla birlikte hakim işyeri çalışanlarını da re’sen belirlemekte ve gerektiğinde komşu işyerlerinde çalışanların da bilgilerine başvurarak gerçek çalışma olgusunu somut ve inandırıcı bilgilerle kanıtlamaktadır[7].
Nitekim Yargıtay bir kararında “Gelenbelgeler arasında dönem bordroları olmadığı gibi, komşu işyerleri ve kayıtlara geçmiş kişiler de araştırılmamıştır. Dinlenen davacı tanıkları kayıtlara geçmiş kişiler değildir. Mahkemece yapılacak iş, işe giriş bildirgelerindeki işyeri sicil numarası yazılarak dönem bordrolarını getirtmek, davacıdan başka çalışan varsa bilgisine başvurmak, yoksa komşu işyerlerinde çalışanlar araştırılıp tespit edilerek tanık sıfatıyla bilgilerine başvurmak olayın aydınlanması bakımından zaruridir. Mahkemece bu maddi ve hukuki olgular göz önünde tutulmaksızın eksik araştırma ve incelemeyle yazılı biçimde hüküm kurulması usul ve kanuna aykırı olup bozma nedenidir.”[8] şeklinde hüküm tesis ederek davaya bakan mahkemenin nasıl bir araştırma yapması gerektiğini belirlemiştir.
[1]Pekcanıtez, Hakan/ Atalay, Oğuz/ Özekes, Muhammet; Medeni Usul Hukuku (İstanbul: On İki Levha Yay., 2019), 184.
[2] Pekcanıtez v.dğr., Usul Hukuku, 185.
[3] Meltem Öztürk, Sosyal Sigortalar Hukukunda Hizmet Tespit Davası (Ankara: Seçkin Yay., 2021), 143; Taner Ertekin, İşyeri ve Sigortalının Kuruma Bildirilmesi ve Hizmet Tespiti Davası (Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2022), 163; Ozancan Belci, Türk Sosyal Güvenlik Hukukunda Hizmet Tespiti Davaları (Dokuz Eylül Üniversitesi: Yüksek Lisans Tezi, 2019), 107; Merve Yücel, Sigortalı Hizmetlerin Yargı Kararıyla Tespiti (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2016), 97.
[4] Y. 10. HD., 12.01.2023 T., E. 2022/14688, K. 2023/218; Y. HGK., 21.12.2022 T., E. 2021/550, K. 2022/1825; Y. HGK., 24.11.2022 T., E. 2022/1049, K. 2022/1598; Y. 10. HD., 01.06.2022 T., E. 2022/5009, K. 2022/8251; Y. HGK., 04.11.2021 T., E. 2018/385, K. 2021/1349 (Sinerji Mevzuat, E.T.: 14.05.2023).
[5] Y. 10. HD., 10.03.2020 T., E. 2019/3958, K. 2020/2160; benzer yönde bkz. Y. HGK., 21.12.2022 T., E. 2021/550, K. 2022/1825; Y. 10. HD., 28.02.2022 T., E. 2021/12303, K. 2022/2638 (Sinerji Mevzuat, E.T.:14.05.2023).
[6]Yücel, Sigortalı Hizmetlerin Tespiti, 97; Öztürk, Hizmet Tespit Davaları, 144.
[7] Öztürk, Hizmet Tespit Davaları, 144.
[8] Y. HGK., 22.12.2004 T., E. 2004/21-742, K. 2004/744 (Kazancı Hukuk, E.T.: 14.04.2023).